خانِقین ، از شهرهای کرد نشین و پرجمعیت استان دیاله در شرق عراق در نزدیکی مرز ایران است. این شهر پیوندهای عمیقی از نظر فرهنگی و گویش با شهرهای مرزی استان کرمانشاه همچون قصر شیرین و خسروی و سر پل ذهاب و شهرستان گیلان غرب دارد. بسیاری از مردم این شهرها دارای نسبت خویشاوندی با یکدیگر هستند.

اکثریت مردم خانقین به گویش هایی از گورانی و کلهری تکلم میکنند. اطلاق نام لر بر این شهرها که زمانی زیر نظر والیان فیلی لرستان اداره می شدند نشان از پیوند ناگسستنی مردم این شهرها با مردمان غرب ایران دارد

پیشینه

شهر خانقین در ۱۵۵ کیلومتری شمال شرقی بعقوبه واقع شده است و در گذشته به راه خراسان معروف بود. خانقین در در دوران آشوری و آکادی ها راه بازرگانی دولت بوده و از آنجا به عنوان محلی برای استراحت بازرگانان ایرانی و هندی استفاده می شد که رهسپار آنجا می شدند.

نام خانقین در فارسی میانه دوخانَگ (دوخانه) بوده که پس از اسلام به آن شکل عربی داده و به جای واژه فارسی دو، پسوند عربی -َین را به آن افزودند.

در زمان صدام حسین و در پی سیاست عربی سازی او، شمار زیادی از مردم خانقین و روستاهای آن به جنوب عراق منتقل شدند و محله هایی عرب نشین از کوچیدگان عرب در خانقین درست شد. برای نمونه: محله «شعله» در ارکوازی، «۷ نیسان» در کاریز، الاشتراکیة در ملک شاه، «آبو عبیدة ابن الجراح» در عالی آبه کویخا زوراب، و «التآمیم» در توله فروش. در هر محله ۱۰۰ تا ۱۵۰ خانوار عرب مستقر شدند.

شهر خانقین امروزه به عنوان یکی از مناطق مورد بحث و جدال میان حکومت مرکزی عراق و حکومت اقلیم کردستان به شمار می آید و ادارات دولتی این شهر بعد از سقوط رژیم سابق عراق در سال ۲۰۰۳ توسط حکومت اقلیم کردستان اداره می شود.

پل الون

پل الون در مرکز شهر خانقین واقع است. ساسانیان در آن دوران به علت سیلاب های شدید این پل را که از ۲۴ پایه تشکیل شده است بنیاد کردند و تا دوران یاقوت حموی نیز این پل پابرجا بود، این پل در دوران ساسانی ها بدین شیوه کنونی نبوده است بلکه پهنای این پل ۱۵۰ متر و ارتفاع آن از سطح زمین ۶ متر بوده است.

بر پایهٔ منابع تاریخی برای نخستین بار پل اَلوَن ۱۶۰۰ سال پیش در شهر خانقین ساخته شد و بعد از تخریب آن بار دیگر در سال ۱۸۶۰ توسط یک دختر قاجار ایرانی مرمت و بازسازی شد.

خواهر محمدعلی میرزای قاجار، والی آن زمان کرمانشاه، در سال ۱۸۵۵ برای زیارت اماکن مقدس شیعیان در کربلا و نجف اشرف راهی خانقین شد، اما در آن سال سیلاب سختی جاری می شود و وی تصمیم می گیرد هزینه سفر خود را به علاوهٔ هزینه ای بیشتر برای ساخت پلی در خانقین صرف کند. وی شماری معمار اصفهانی را با خود به خانقین آورد و با استفاده از چوب گردوی واردشده از کرمانشاه این پل ساخته شد.

پیرانشهر

پیرانشهر یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر در شمالغربی ایران است.

شهر پیرانشهر در جنوب غربی استان آذربایجان غربی و در کنار مرزهای جمهوری اسلامی با عراق واقع شده است.

وجه تسمیه

نام پیرانشهر در طول تاریخ سه بار تغییر کرده است. ابتدا و در بسیاری از منابع قدیمی نام لاجان داشت.لاجان شکل کردی لاهیجان میباشد.شهر لاهیجان در شمال ایران نیز توسط گیلکها و مازندرانیها لاجان یا لاجون نامیده می شود که شکل تحریف شده واژه فارسی لاهیجان می باشد.لاجان الان دشتی است در شمال شرقی پیرانشهر و بیشتر قبایل مامش ساکن آنند. این نام به مرور به خانه تغییر یافت . برخی این نام را برگرفته از خان یا ارباب و گروهی دیگر آنرا به معنای کاروانسرا به دلیل وجود چشمه ها و کاروانسرا و نزدیکی به مرز می دانند. دسته ای از عشایرکرد بنام پیران در سال 1280 شمسی به منطقه ی خانه آمده وسکنی گزیدند. سپس در سال 1349 نام این شهر با اخذ از نام عشیره پیران به پیرانشهر تغییر یافت . نام رسمی این شهر پیرانشهر که به زبان محلی کردی آن را پیرانشار تلفظ می کنند . هر چند نام خانه هم همچنان در بین اهالی این دیار استعمال می شود. ظاهرا مکانی که یاقوت حموی بنام خان خاصبک در کنار به صور ضبط کرده می تواند اشاره به خانه باشد.

مردم شناسی

بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این شهر برابر با ۵۷٬۶۹۲ نفر بوده است^[۱]. زبان رایج در این شهر کردیکردی، لهجه سورانی، زیرلهجه مکریانی تکلم می نمایند. این شهر دارای چهار ایل به نامهای منگور، مامش و ایل پیران وایل موریک است که مجموعاً بلباس خوانده می شوند. است. مردم این شهر به زبان

نرخ رشد جمعیت پیرانشهر سالانه ۸/۱ درصد است و بیشترین میانگین نرخ رشد جمعیت استان آذربایجان غربی مربوط به پیرانشهر است

کارخانه قند

این کارخانه درسال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است.

آثار باستانی

آثار باستانی شهرستان پیرانشهر عبارتند از : ـ قه لاتی شای : قه لات در کردی به معنی قلعه و شا همان شاه و ی نسبت است . تپه ای قدیمی متعلق به دوره ی ساسانیان در آبادی قدیمی پسوه در بخش لاجان و حدود 24 کیلومتری شرق پیرانشهر . ـ قه لات جلدیان : قلعه ای در روستای جلدیان بر سر راه جاده ی اشنویه . ـ قه لات شین آباد : تپه ای در روستای شین آباد در دو کیلومتری جنوب شهر واقع است. ـ تپه گرد آشوان : واقع در ر وستایی به همین نام در منطقه لاجان که الان جزیی از شهر می باشد.

مکان های دیدنی و تاریخی و یا جاذبه های طبیعی دارای آثار باستانی و مکان های دیدنی بسیاری می باشند که متاسفانه مطالعات در خوری در این مورد نشده است زیرا آثار مکشوفه تاریخی بسیار در منطقه گواه مدعای قدیمی بودن آن است

شهرستان اشنویه

شهرستان اشنویه (به کردی: شنۆ، Şino) از شهرستان های مرزی استان آذربایجان غربی است که در قسمت غربی این استان قرار دارد. این شهرستان از شمال با کشور ترکیه و از جنوب با کشور عراق همسایه است. مرکز این شهرستان، شهر اشنویه است.

جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۶۳٬۷۹۸ نفر بوده است که از این تعداد ۳۲٬۱۸۴ نفر آنان مرد و ۳۱٬۶۱۴ نفر آنان زن بوده اند. مردم این شهرستان به زبان کردی تکلم می کنند.

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:

بخش ها

• بخش مرکزی
• بخش نالوس

  شهرها

• شهر اشنویه
• شهر نالوس

  دهستان ها

  دهستان های بخش مرکزی

• دهستان اشنویه شمالی
• دهستان دشت بیل

دهستان های بخش نالوس

• دهستان اشنویه جنوبی
• دهستان هق

  روستاها

بوکان

بوکان (کردی : بۆکان، Bokan) مرکز شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی ایران است. زبان مردم این شهر کردی سورانی است.

نام

روایات زیادی در مورد ریشه نام این شهر وجود دارد از مشهورترین آنها این است که در قدیم مردم این شهر در هنگام مراسم عروسی به چشمه آب بزرگ و مشهور این شهر که کردها آن را «حه وزه گه وره» (Hewze Gewre) به معنی «آبگیر بزرگ» می نامند، (و این چشمه به صورت چشمه ای جوشان است که آب آن از سفره های زیرزمینی تأمین می شود؛) می آمدند و از آنجا که به کردی واژه «بوک»، به معنی عروس است این منطقه را که بعدها به شهر تبدیل شد «بوکان» (جمع بوک = عروس ها) نامیدند. اما این نظریه تنها در صورتی درست است که ما این اسم را با لهجه فارسی تلفظ کنیم یعنی «بوکان Bookan»، این در حالی است که ساکنین این شهر و اکثر مردم کرد زبان آن را بصورت «بوکان Bokan» ادا می نمایند.

در نظریه ای دیگر، گفته می شود که به هنگام حمله سپاه مغول به این مناطق، یکی از فرماندهان سپاه چنگیزخان، نام خود (بوکان) را بر روی این روستای کوچک (در آن زمان) نهاد. گفته می شود کوهی در مغولستان به نام بوکان وجود دارد که از همین فرمانده چشمه می گیرد.

شهرستان مریوان

شهرستان مریوان (کردی : Merîwan) یکی از شهرستانهای استان کردستان در غرب ایران است. مرکز این شهرستان شهر مریوان است. این شهرستان از شمال به شهرستان سقز، از شرق و جنوب شرقی به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غربی به خاک عراق محدود است.

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۵۳٫۲۷۱ نفر بوده است.

تقسیمات کشوری

• دهستان خاوومیرآباد

• بخش مرکزی شهرستان مریوان
  • دهستان زریوار
  • دهستان سرکل
  • دهستان کوماسی

شهر: مریوان

• بخش سرشیو
  • دهستان سرشیو
  • دهستان گلچیدر

شهر: چناره

موقعیت جغرافیایی

شهرستان مریوان با طول و عرض جغرافیایی بین ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۲ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۴۵ درجه و ۵۸ دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ در باختر استان کردستان قرار گرفته است.

شهرستان کامیاران

شهرستان کامیاران (به کردی : Kamyaran)، از شهرستانهای استان کردستان در غرب ایران است.

مرکز این شهرستان، شهرکامیاران است که در ۶۵ کیلومتری جنوب سنندج واقع شده است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با 105،895نفر بوده است

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان کامیاران
  • دهستان بیلوار
  • دهستان ژاورود
  • دهستان شاهو

شهر: کامیاران

• بخش موچش
  • دهستان امیرآباد
  • دهستان سورسور
  • دهستان عوالان
  • دهستان گاورود

شهر:موچش

کرکوک

کَرْکوکْ (به کردی: Kerkûk)، (به عربی: كركوك)، (به ترکی: Kerkük)، (به سریانی: ܐܪܦܗܐ)، شهری ازشهرهای کردستان در عراق و مرکز استان کرکوک است.

نام

نام کرکوک بسیار باستانی است. این نام در آغاز به شکل آرافکا یا آراپخا (Arraphka) بود که از زبان هوری باستان آمده و به معنی «شهر» است.

هوریان قومی آسیانی بودند که با گرجی ها و لازها هم تبارند.

پس از سرنگونی دولت آشور، منطقهٔ پیرامون کرکوک به نام «کورکورا» معروف شد. این نام شاید به نام بابا گُرگُر که امروزه نام چاه های نفت کرکوک است در پیوند باشد.

در زمان سلوکیان این شهر را «کرخه د-بث اسلوخ» می نامیدند که در زبان آرامی به معنی "ارگ خاندان سلوکی" بود. آرامی زبان میانجی منطقه هلال بارور در آن دوره بود.

در روزگار پارتیان و ساسانیان کرکوک گَرمَکان نام داشت که در زبان فارسی به معنی «مکان گرم» است. این نام همچنان توسط کردهای منطقه و به صورت گرمیان استفاده می شود.